ANKARA ÜNİVERSİTESİ
BOTANİK ENSTİTÜSÜ HERBARYUMU (ANK)
“HERBARIUM TURCICUM”
Prof.Dr. Osman Ketenoğlu - Uzman S.Tuğrul Körüklü
Ankara Üniversitesi Fen Fakültesi Biyoloji Bölümü, Tandoğan Ankara
Herbaryum kurutulmuş bitki örneklerinin belli bir düzen içerisinde saklandığı yer anlamına gelir. Preslenerek kurutulan, kartonlara tespit edilen bitkiler etiketlenerek dolaplar içinde belli bir sıralama ile düzenlenirler. Günümüzde başlıca dört tip herbaryum vardır. Bunlar genel herbaryumlar, ulusal herbaryumlar, yerel herbaryumlar ve özel herbaryumlar’dır. ANK herbaryumu içerdiği örneklerle ulusal herbaryum niteliğindedir.
Herbaryumun iki ana amacı vardır. Biri araştırma merkezi olarak çalışmak, diğeri bir müze gibi koruma görevi görmek. Eğer bir herbaryum yönteme uygun olarak kurulursa zaten bu iki amaca hizmet etmiş olur. Hem bitkileri uygun şartlarda saklayarak özellikle tarihi örnekleri bulundurmak ve sergilemekle müze görevinin en önemli ayağı yerine getirilmiş olur. İkinci amaç da sistematik botanik bilimi içinde bir araştırma merkezi olarak hizmet etmesidir. Biyoloji, Tıp, Ziraat, Eczacılık ve benzeri bilim dallarına kaynaklık etmek, öğrencileri eğitmek; amaçları içinde sayılabilir. Ayrıca, bir ülkenin, bir bölgenin, bir yörenin herbaryumları oraların bitki örtüsünün, bitki gruplarının, bitkisel özelliklerinin önemli verilerini oluştururlar. Bitkilerin müzesi diyebileceğimiz herbaryum aynı zamanda yaşayan bir laboratuardır.
Bir herbaryumda sayıca fazla materyal olduğunda aradığımız bitkiye kolayca ulaşabilmek için bir düzenlemeye gereksimim vardır. Alfabetik sıralama, sistematik düzenleme gibi çeşitli düzenlemeler kullanılmaktadır. Sistematik, bitkileri akrabalık ilişkilerine göre düzenlemektedir. Bu bilim dalındaki gelişmeler bu düzenin zaman zaman değişmesine yol açmaktadır. İlk zamanlar bitkileri sadece morfolojik benzerlikleri ile sınıflandırmaya yönelik çalışmalar günümüzde, genetik çalışmalarındaki gelişmeye bağlı olarak hızla değişmiştir. Dünyada kullanılan birçok sınıflandırma sistemleri vardır. ANK Herbaryumunda “Engler-Prantl” sistemini kullanmaktadır. Bu sistem Adolf Engler ve Karl Prantl isimli iki araştırıcının bitkileri sınıflandırmak üzere önerdikleri bir sistemdir. “Flora of Turkey and Aegean Islands” adlı eserde yine aynı sisteme göre düzenlenmiştir. Bu yöntemde akrabalık ilişkileri kullanıldığından yakın akraba familyalar sıralamada birbirlerini takip etmektedirler.
ANK Herbaryumunun Temelleri
Ülkemizde herbaryumların tarihi üniversite reformuna uzanmaktadır. Bu tarihten önce gerçek manada herbaryumumuz yok. 1933 yılında Yüksek Ziraat Enstitüsü bünyesinde Hikmet Birand tarafından başlatılan herbaryum oluşturma çalışmaları, Türkiye Herbaryumu’nun (Herbarium Turcicum-ANK) kurulması ile başlamıştır. Ankara Üniversitesinin kurulmasından sonra Ankara Üniversitesi Botanik Enstitüsü Herbaryumu adını alan ANK herbaryumu Türkiye’deki ilk herbaryumdur. İstanbul Üniversitesi Fen Fakültesi Herbaryumu (İSTF) ve İstanbul Üniversitesi Eczacılık Fakültesi Herbaryumu (İSTE) yine en eski herbaryumlarımızdandır. Şu an Türkiye’de 34 kayıtlı herbaryum bulunmaktadır.
1930 yılında kurulan "Ankara Yüksek Ziraat Mektebi" 30 Ekim 1933'de "Yüksek Ziraat Enstitüsü" adını almıştır. 1946 yılında 4936 sayılı Üniversiteler Kanunu çıktıktan sonra “Ankara Yüksek Ziraat Enstitüsü” 1948 yılında, 4936 sayılı Üniversiteler Kanunu’na ek olarak çıkarılan 5234 sayılı Kanunla, kapatılmış, Enstitü bünyesindeki Tabii İlimler ve Ziraat Sanatlarını içine alan “Ziraat Fakültesi” ve “Veteriner Fakültesi” Ankara Üniversitesine; “Orman Fakültesi” de İstanbul Üniversitesine bağlanmıştır. Daha sonra Ziraat Fakültesi içindeki Tabii İlimler kadroları A.Ü. Fen Fakültesine aktarılarak bugünkü yapısına dönmüştür. Ankara Üniversitesinin kuruluşu ile ANK herbaryumu Üniversite bünyesine geçmiş ve 1972 yılında Fen Fakültesi bahçesinde kendi binasının yapılması ile bugünkü yapısına kavuşmuştur. Şu an iki herbaryum salonu, bir hazırlık odası ve bir uzman odası ile hizmet vermektedir.
ANK Herbaryumunun kurucusu Hikmet Birand’a ait bitki örnekleri, yerli bilim adamlarımızın topladıkları bitki koleksiyonlarının başında gelir. ANK Herbaryumunda, muhtemelen yurt dışından gelen bilim adamlarının yanlarında getirmiş olabilecekleri örnekler ile bir kısmı da yine yabancı ülke herbaryumlarından hediye olarak gönderilmiş bitki örnekleri bulunmaktadır. Bu örnekler içinde en önemlileri; P.Sintenis, Bornmueller, Noe ve Manissadjian’a ait örneklerdir. Kuruluşundan itibaren ilk çalışanları olan Alman bilim adamlarından, K.Krause, F.Markgraf, G.Gassner, W.Kotte’ye ait örnekler ile W.Gleisberg, Balls ve Gourlay’a ait bir koleksiyon da bulunmaktadır. İsrail’i botanikçi M.Zohary’nin de Türkiye’den topladığı (H.Birand ile birlikte) bir koleksiyon da ANK Herbaryumundadır. Osmanlı İmparatorluğu ordusunda doktorluk yapan H.Dingler ile Bağdat Demiryolunda mühendis olarak çalışan W.Siehe’ye ait bitki örnekleri de ANK herbaryumunda bulunmaktadır. Türkiye Florasının Editörü P.H.Davis ve birlikte Anadolu’dan bitki toplayan I.Hedge ve O.Polunin’e ait çok önemli bir koleksiyon ANK Herbaryumunda muhafaza edilmektedir.
ANK Herbaryumunda bitki örnekleri bulunan yerli bilim adamları:
Ankara Üniversitesinden:
Prof.Dr. Hikmet Birand, Kadri Hikmet, Prof.Dr. Kamil Karamanoğlu (Bilger), Prof.Dr. Baki Kasaplıgil, Prof.Dr. Haydar Bağda, Prof.Dr. Rıza Çetik, Prof.Dr. Yıldırım Akman, Prof.Dr. Osman Ketenoğlu, Prof.Dr. Ender Yurdakulol,
Diğer Üniversitelerden: Prof.Dr. Adil Güner, Prof.Dr. Tuna Ekim, Prof.Dr. Mahmut Kılınç, Prof.Dr. Atabay Düzenli, Prof.Dr. Asuman Baytop ve Prof.Dr. Turhan Baytop, Prof.Dr. Turhan Uslu, Prof.Dr. Mecit Vural, Prof.Dr. Hayri Duman, Prof.Dr. Zeki Aytaç.
ANK Herbaryumunda 150.000’nin üzerinde bitki örneği mevcuttur. 500 civarında tip örneği ve Türkiye Bitkilerinin % 80’ninden fazla tür içeriği ile Türkiye’deki herbaryumların en büyüğüdür. Yine ANK Herbaryumunda Uluslararası kaydı olan Karayosunu koleksiyonu, Liken koleksiyonu ve Mantar koleksiyonu bulunmaktadır.
Yurt dışında özellikle Avrupa’da çok büyük herbaryumlar vardır. Kuruluş tarihleri de oldukça eski olan bu herbaryumlar Genel Herbaryum standardında ve tüm Dünya’ya ait bitki örnekleri içermektedirler. Örneğin en eski herbaryumlardan biri olan Basel Üniversitesi Botanik Enstitüsü herbaryumu (İsviçre) 1588 yılında kurulmuştur. Bu herbaryumların çoğunun yanında botanik bahçeleri de bulunmakta, aynı zamanda bitki örneklerinin canlı koleksiyonları da sergilenmektedir. İngiltere’de Kew (K), Rusya’da Leningrad (LE), Fransa’da Paris (P), İsviçre’de Cenevre (G) ve Avusturya’da Viyana (W) herbaryumları içerdikleri tür sayısı bakımından dünyanın en zengin herbaryumlarıdır.
BOTANİK ENSTİTÜSÜ HERBARYUMU (ANK)
“HERBARIUM TURCICUM”
Prof.Dr. Osman Ketenoğlu - Uzman S.Tuğrul Körüklü
Ankara Üniversitesi Fen Fakültesi Biyoloji Bölümü, Tandoğan Ankara
Herbaryum kurutulmuş bitki örneklerinin belli bir düzen içerisinde saklandığı yer anlamına gelir. Preslenerek kurutulan, kartonlara tespit edilen bitkiler etiketlenerek dolaplar içinde belli bir sıralama ile düzenlenirler. Günümüzde başlıca dört tip herbaryum vardır. Bunlar genel herbaryumlar, ulusal herbaryumlar, yerel herbaryumlar ve özel herbaryumlar’dır. ANK herbaryumu içerdiği örneklerle ulusal herbaryum niteliğindedir.
Herbaryumun iki ana amacı vardır. Biri araştırma merkezi olarak çalışmak, diğeri bir müze gibi koruma görevi görmek. Eğer bir herbaryum yönteme uygun olarak kurulursa zaten bu iki amaca hizmet etmiş olur. Hem bitkileri uygun şartlarda saklayarak özellikle tarihi örnekleri bulundurmak ve sergilemekle müze görevinin en önemli ayağı yerine getirilmiş olur. İkinci amaç da sistematik botanik bilimi içinde bir araştırma merkezi olarak hizmet etmesidir. Biyoloji, Tıp, Ziraat, Eczacılık ve benzeri bilim dallarına kaynaklık etmek, öğrencileri eğitmek; amaçları içinde sayılabilir. Ayrıca, bir ülkenin, bir bölgenin, bir yörenin herbaryumları oraların bitki örtüsünün, bitki gruplarının, bitkisel özelliklerinin önemli verilerini oluştururlar. Bitkilerin müzesi diyebileceğimiz herbaryum aynı zamanda yaşayan bir laboratuardır.
Bir herbaryumda sayıca fazla materyal olduğunda aradığımız bitkiye kolayca ulaşabilmek için bir düzenlemeye gereksimim vardır. Alfabetik sıralama, sistematik düzenleme gibi çeşitli düzenlemeler kullanılmaktadır. Sistematik, bitkileri akrabalık ilişkilerine göre düzenlemektedir. Bu bilim dalındaki gelişmeler bu düzenin zaman zaman değişmesine yol açmaktadır. İlk zamanlar bitkileri sadece morfolojik benzerlikleri ile sınıflandırmaya yönelik çalışmalar günümüzde, genetik çalışmalarındaki gelişmeye bağlı olarak hızla değişmiştir. Dünyada kullanılan birçok sınıflandırma sistemleri vardır. ANK Herbaryumunda “Engler-Prantl” sistemini kullanmaktadır. Bu sistem Adolf Engler ve Karl Prantl isimli iki araştırıcının bitkileri sınıflandırmak üzere önerdikleri bir sistemdir. “Flora of Turkey and Aegean Islands” adlı eserde yine aynı sisteme göre düzenlenmiştir. Bu yöntemde akrabalık ilişkileri kullanıldığından yakın akraba familyalar sıralamada birbirlerini takip etmektedirler.
ANK Herbaryumunun Temelleri
Ülkemizde herbaryumların tarihi üniversite reformuna uzanmaktadır. Bu tarihten önce gerçek manada herbaryumumuz yok. 1933 yılında Yüksek Ziraat Enstitüsü bünyesinde Hikmet Birand tarafından başlatılan herbaryum oluşturma çalışmaları, Türkiye Herbaryumu’nun (Herbarium Turcicum-ANK) kurulması ile başlamıştır. Ankara Üniversitesinin kurulmasından sonra Ankara Üniversitesi Botanik Enstitüsü Herbaryumu adını alan ANK herbaryumu Türkiye’deki ilk herbaryumdur. İstanbul Üniversitesi Fen Fakültesi Herbaryumu (İSTF) ve İstanbul Üniversitesi Eczacılık Fakültesi Herbaryumu (İSTE) yine en eski herbaryumlarımızdandır. Şu an Türkiye’de 34 kayıtlı herbaryum bulunmaktadır.
1930 yılında kurulan "Ankara Yüksek Ziraat Mektebi" 30 Ekim 1933'de "Yüksek Ziraat Enstitüsü" adını almıştır. 1946 yılında 4936 sayılı Üniversiteler Kanunu çıktıktan sonra “Ankara Yüksek Ziraat Enstitüsü” 1948 yılında, 4936 sayılı Üniversiteler Kanunu’na ek olarak çıkarılan 5234 sayılı Kanunla, kapatılmış, Enstitü bünyesindeki Tabii İlimler ve Ziraat Sanatlarını içine alan “Ziraat Fakültesi” ve “Veteriner Fakültesi” Ankara Üniversitesine; “Orman Fakültesi” de İstanbul Üniversitesine bağlanmıştır. Daha sonra Ziraat Fakültesi içindeki Tabii İlimler kadroları A.Ü. Fen Fakültesine aktarılarak bugünkü yapısına dönmüştür. Ankara Üniversitesinin kuruluşu ile ANK herbaryumu Üniversite bünyesine geçmiş ve 1972 yılında Fen Fakültesi bahçesinde kendi binasının yapılması ile bugünkü yapısına kavuşmuştur. Şu an iki herbaryum salonu, bir hazırlık odası ve bir uzman odası ile hizmet vermektedir.
ANK Herbaryumunun kurucusu Hikmet Birand’a ait bitki örnekleri, yerli bilim adamlarımızın topladıkları bitki koleksiyonlarının başında gelir. ANK Herbaryumunda, muhtemelen yurt dışından gelen bilim adamlarının yanlarında getirmiş olabilecekleri örnekler ile bir kısmı da yine yabancı ülke herbaryumlarından hediye olarak gönderilmiş bitki örnekleri bulunmaktadır. Bu örnekler içinde en önemlileri; P.Sintenis, Bornmueller, Noe ve Manissadjian’a ait örneklerdir. Kuruluşundan itibaren ilk çalışanları olan Alman bilim adamlarından, K.Krause, F.Markgraf, G.Gassner, W.Kotte’ye ait örnekler ile W.Gleisberg, Balls ve Gourlay’a ait bir koleksiyon da bulunmaktadır. İsrail’i botanikçi M.Zohary’nin de Türkiye’den topladığı (H.Birand ile birlikte) bir koleksiyon da ANK Herbaryumundadır. Osmanlı İmparatorluğu ordusunda doktorluk yapan H.Dingler ile Bağdat Demiryolunda mühendis olarak çalışan W.Siehe’ye ait bitki örnekleri de ANK herbaryumunda bulunmaktadır. Türkiye Florasının Editörü P.H.Davis ve birlikte Anadolu’dan bitki toplayan I.Hedge ve O.Polunin’e ait çok önemli bir koleksiyon ANK Herbaryumunda muhafaza edilmektedir.
ANK Herbaryumunda bitki örnekleri bulunan yerli bilim adamları:
Ankara Üniversitesinden:
Prof.Dr. Hikmet Birand, Kadri Hikmet, Prof.Dr. Kamil Karamanoğlu (Bilger), Prof.Dr. Baki Kasaplıgil, Prof.Dr. Haydar Bağda, Prof.Dr. Rıza Çetik, Prof.Dr. Yıldırım Akman, Prof.Dr. Osman Ketenoğlu, Prof.Dr. Ender Yurdakulol,
Diğer Üniversitelerden: Prof.Dr. Adil Güner, Prof.Dr. Tuna Ekim, Prof.Dr. Mahmut Kılınç, Prof.Dr. Atabay Düzenli, Prof.Dr. Asuman Baytop ve Prof.Dr. Turhan Baytop, Prof.Dr. Turhan Uslu, Prof.Dr. Mecit Vural, Prof.Dr. Hayri Duman, Prof.Dr. Zeki Aytaç.
ANK Herbaryumunda 150.000’nin üzerinde bitki örneği mevcuttur. 500 civarında tip örneği ve Türkiye Bitkilerinin % 80’ninden fazla tür içeriği ile Türkiye’deki herbaryumların en büyüğüdür. Yine ANK Herbaryumunda Uluslararası kaydı olan Karayosunu koleksiyonu, Liken koleksiyonu ve Mantar koleksiyonu bulunmaktadır.
Yurt dışında özellikle Avrupa’da çok büyük herbaryumlar vardır. Kuruluş tarihleri de oldukça eski olan bu herbaryumlar Genel Herbaryum standardında ve tüm Dünya’ya ait bitki örnekleri içermektedirler. Örneğin en eski herbaryumlardan biri olan Basel Üniversitesi Botanik Enstitüsü herbaryumu (İsviçre) 1588 yılında kurulmuştur. Bu herbaryumların çoğunun yanında botanik bahçeleri de bulunmakta, aynı zamanda bitki örneklerinin canlı koleksiyonları da sergilenmektedir. İngiltere’de Kew (K), Rusya’da Leningrad (LE), Fransa’da Paris (P), İsviçre’de Cenevre (G) ve Avusturya’da Viyana (W) herbaryumları içerdikleri tür sayısı bakımından dünyanın en zengin herbaryumlarıdır.
Hiç yorum yok:
Yorum Gönder